زنده نگهداشتن مباحث قانون اساسی به صیانت از قانون اساسی کمک میکند
به گزارش مرکز رسانه پژوهشکده شورای نگهبان، مراسم افتتاحیه کرسی بازخوانی مشروح مذاکرات قانون اساسی، روز دوشنبه ۷ آبانماه ۱۴۰۳ در تالار حکمت دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه شیراز برگزار شد و دکتر عباسعلی کدخدایی، عضو حقوقدان و رییس پژوهشکده شورای نگهبان، به صورت برخط در این نشست سخنرانی کرد.
دکتر کدخدایی اظهار داشت: کرسی که امروز در دانشگاه شیراز برگزار میشود، موضوعی است که ما در دانشگاههای دیگر نداریم و هنوز به صورت آکادمیک به آن پرداخته نشده است. از این جهت تشکر ویژهای باید داشته باشیم از دانشگاه شیراز و دانشکده حقوق و علوم سیاسی و همه همکارانی که در این جهت گام برداشتند.
وی افزود: ما در پژوهشکده شورای نگهبان تا آنجایی که امکان داشته باشد، برای ترویج مباحث قانون اساسی و حقوق اساسی در جمهوری اسلامی ایران، همه گونه همکاری را خواهیم داشت. تشکر ویژه هم دارم از آیات عظام، حضرت آیتالله مکارم شیرازی و حضرت آیتالله سید محمد خامنهای که عنایت فرمودند و انشاءالله امروز ما از بیانات این بزرگواران نیز بهره مند خواهیم شد.
قانون اساسی، سند بنیادین تعیینکننده روابط فرد و دولت و حقوق افراد
رییس پژوهشکده شورای نگهبان خاطرنشان کرد: امروزه اهمیت قانون اساسی در همه کشورها، دیگر بر کسی پوشیده نیست. قانون اساسی به عنوان یک سند بنیادین که روابط فرد و دولت را و حقوق افراد را تعیین میکند و به عنوان نقشه راهی برای مردم یک جامعه تعیین شده است.
دکتر کدخدایی در ادامه گفت: امروزه حدود سیصد سال از شکلگیری قانون اساسی میگذرد و همه کشورها به نوعی درگیر بحث قانون اساسی و حقوق اساسی و مباحث پیرامونی آن هستند. جمهوری اسلامی ایران هم بعد از انقلاب، اولین گامی را که بعد از تعیین نظام سیاسی برداشت، تدوین قانون اساسی بود که با همت حضرت امام، رضوانالله تعالی علیه و با تلاش بزرگوارانی که بسیاری از آن ها امروز در جمع ما نیستند و باید به روح بلند آنان درود بفرستیم و عزیزانی که از مجلس خبرگان اول یا مجلس بررسی نهایی قانون اساسی، حضور دارند و آرزوی طول عمر و سلامتی برایشان داشته باشیم، انجام شد.
قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران از بهترین قوانین اساسی است
وی اظهار داشت: ما مدعی هستیم که قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران از بهترین قوانین اساسی است که امروزه در کشورهای مختلف وجود دارد. با توجه به شرایط ما و با توجه به تدوینی که از ابتدا شکل گرفت و با توجه به حضور اندیشمندان، صاحبنظران و فقهایی که در تدوین این سند مهم نقش داشتند، مدعی هستیم که از بهترین قوانین اساسی است.
عضو حقوقدان شورای نگهبان افزود: اما صرف قانون اساسی خوب، نمی تواند کافی باشد. ما باید راههایی را پیدا کنیم برای صیانت از قانون اساسی و همچنین برای ترویج و توزیع عالمانه و اندیشمندانه این قانون. صیانت از قانون اساسی روش های مختلفی دارد، روش های شکلی که در خود قوانین اساسی آمده و نظارت هایی که بر قانون اساسی اعمال می شود و این بحث دیگری را میطلبد.
دکتر کدخدایی خطرنشان کرد: و اما نکته مهمی که وجود دارد، این است که زنده نگهداشتن مباحث قانون اساسی، به صیانت از قانون اساسی کمک میکند. یعنی اینکه شما هر روز با مباحث قانون اساسی زندگی کنید و قانون اساسی در امور جامعه و امور اجتماعی و سیاسی شما تبلور داشته باشد، این خودش هم یک روش صیانت است. متاسفانه ما در یک دوره هایی از این مسئله غفلت کردیم.
وی در ادامه گفت: در دوره تدوین قانون اساسی که با تشکیل مجلس بررسی نهایی قانون اساسی در 28 مرداد 1358 شکل گرفت، در آن مقطع ما خودمان به عنوان جوانهایی که در این حوزه فعالیت میکردیم، درگیر این مباحث بودیم. در آن مقطع، رسانهها به گستردگی امروز نبود و همه مشروح مذاکرات، هر روز بعد از اخبار سراسری پخش میشد. به همین دلیل همه مردم درگیر مباحث حقوق اساسی و قانون اساسی و مذاکرات قانون اساسی بودند و با نمایندگان ارتباط داشتند و با آن ها مکاتبه میکردند و نظرات خود را مطرح میکردند و از طرق مختلف، مشارکت مردم در شکلگیری قانون اساسی ما بسیار برجسته بود.
رییس پژوهشکده شورای نگهبان اظهار داشت: اما ما در سالهایی چندان به مباحث قانون اساسی نپرداختیم، اما در دو دهه اخیر خوشبختانه بحثهای قانون اساسی خیلی خوب در جامعه و به ویژه در دانشگاه ها مطرح میشود.
لزوم ترویج قانون اساسی در حوزه کودک و نوجوان
دکتر کدخدایی افزود: با اینحال امروز در حوزه کودک و نوجوان در مسئله حقوق اساسی و ترویج قانون اساسی متاسفانه هیچ اقدامی انجام ندادهایم. مسئله ای که برخی کشورها به صورت ویژه روی آن کار کردهاند.
وی خاطرنشان کرد: و اما یکی از سوالات این است که مشروح مذاکرات چه ارزشی دارد؟! و چه ماهیتی دارد؟! به عنوان مثال مشروح مذاکرات مجلس شورای اسلامی که در طول هفته چندین روز برگزار میشود، چه نقشی در تاریخ حقوق اساسی و تقنین ما دارد؟! مسلما مشروح مذاکرات، بخشی از تاریخ حقوق هر کشوری است. همه نهادها، سازمانها و کشورها وقتی یک سند مکتوبی را میخواهند به تصویب برسانند، مشروح مذاکرات را محفوظ نگه میدارند و بارها هم به آنها اشاره میشود و در تفسیرها و برداشتها و رفع ابهامها بارها به آن مراجعه میشود.
عضو حقوقدان شورای نگهبان در ادامه گفت: ما باید توجه داشته باشیم که تفسیر هر قانونی مستلزم برداشت صحیح از متون آن قانون است و باید به محورهای مختلفی توجه داشته باشیم.
دو نظریه در حوزه تفسیر قانون
دکتر کدخدایی اظهار داشت: دو نظریه در بحث تفسیر وجود دارد؛ نظریه اول این است که قصد قانونگذار ملاک است و باید به آن مراجعه کرد، آنچه که در برخی از تفاسیر شورای نگهبان هم وجود دارد. در این خصوص گفته می شود که تفسیر، بیان مراد مقنن است.
وی افزود: نظریه دوم نیز قائل به نص قانون است، همان چیزی که ما معمولا می گوییم ظهور الفاظ حجت است و به ظهور الفاظ اکتفا میکنیم. در این نظریه، استناد به سوابق تاریخی را اشتباه میدانند. طرفداران این نظریه، معتقدند که ما باید به حکومت قانون برگردیم و نه به حکومت مشروح مذاکرات.
رییس پژوهشکده شورای نگهبان خاطرنشان کرد: اما اگر خوب دقت کنیم، این نکته را نمیتوانیم از نظر دور داشته باشیم که نص قانون، جایی که ظهور دارد و روشن است و فاقد ابهام است، طبیعتا مشکلی وجود ندارد و میتوانیم به آن استناد کنیم، اما در جایی که ابهامی دارد و نمیتوانیم برداشت صریحی از آن داشته باشیم، آیا میتوانیم به مشروح مذاکرات هم مراجعه کنیم؟ من معتقدم که مشروح مذاکرات در این حد میتواند کمککننده باشد. بله، اعتبار حقوقی ندارد که شما به عنوان مثال در مقام قاضی بخواهید مستقیما به آن استناد کنید، اما نمیتوانیم آن را هم نادیده بگیریم.
دکتر کدخدایی در ادامه گفت: بنابراین برای تفسیر یک قانون، قطعا توجه به قصد و نیت قانونگذاران، یک مسئله مهمی است و نکتهای است که در تفسیر شورای نگهبان هم به آن اشاره شده است. طبیعتا باید به ظهور الفاظ هم توجه داشته باشیم و توجه به شرایط و اقتضائات زمان هم داشته باشیم. ولی این ها به مفهوم این نیست که ما یک تفسیری را خلاف آن نظر قانونگذار که بوده است و یا خلاف نظر نص صریح قانون بخواهیم داشته باشیم.
اینکه به صورت مطلق بگوییم که مشروح مذاکرات فاقد اعتبار است، منصفانه نیست
وی اظهار داشت: بر همین اساس ما باید به شرایط زمان و مشروح مذاکراتی که در رابطه با یک قانونی وجود داشته است و همچنین نص متن قانون توجه داشته باشیم و از تجمیع اینها میتوانیم برداشت صحیحی داشته باشیم. در غیر اینصورت ما به انحراف میرسیم و به همین جهت دیگر صیانتی از متن قانون اساسی انجام نمیشود.
عضو حقوقدان شورای نگهبان افزود: در بحث مشروح مذاکرات، نه تنها در کشور ما و نه حتی در بسیاری از کشورها، بلکه منشور ملل متحد(مذاکرات سانفرانسیسکو) را هم اگر ملاحظه بفرمایید، شرحهای بسیاری بر آن نوشته شده است. اینها الزما منفی نیست و میتواند در برداشت صحیح و برداشت دقیق بسیار کمککننده باشد. بر همین اساس اینکه ما به صورت مطلق بگوییم که مشروح مذاکرات فاقد اعتبار است، از نظر من چندان منصفانه نیست، بلکه میتواند حتی موجب انحراف نیز بشود.
دکتر کدخدایی خاطرنشان کرد: اما آیا هر برداشتی را میتوانیم در این خصوص کمک کننده بدانیم؟! طبیعتا همخوانی با متن مصوب خیلی مهم است. نظرات مختلفی در مشروح مذاکرات مطرح میشود، اما آن نظری که منجر میشود به تصویب متن، آن میتواند ملاک قرار بگیرد و حجت باشد.
لازم به ذکر است که کرسی علمی بازخوانی مشروح مذاکرات قانون اساسی با همکاری مرکز مطالعات حکمرانی اساسی پژوهشکده حکمرانی دانشگاه شیراز و پژوهشکده شورای نگهبان با هدف مطالعه ریشهها و منطق تاریخی شکلگیری نهادهای سیاسی برگزار میشود.